Kalwaria Zebrzydowska – Kaplica Matki Bożej Kalwaryjskiej
Opis świątyni byłby niepełny, gdyby nie wspomnieć o znajdujących się tam kaplicach. I tak, z lewej strony prezbiterium mieści się kaplica Matki Bożej Kalwaryjskiej. Inicjatorem jej budowy był Michał Zebrzydowski, pochodzi ona z lat 1658-1667, a powstała celem umieszczenia w niej cudownego obrazu Matki Bożej, które to wydarzenie miało miejsce już w 1667 r., w, co warto podkreślić, nie w pełni skończonej kaplicy. Niestety po dziś dzień nie udało się badaczom ustalić nazwiska i imienia architekta, który stworzył ten projekt. Sam proces budowy tej kaplicy jest dość charakterystyczny dla ówczesnej i niestety dzisiejszej Rzeczypospolitej, odzwierciedla bowiem ponadczasowe trudności finansowe.
I tak Zebrzydowski z racji kłopotów z płynnością finansową zaprzestał dotacji. Zakonnicy byli zmuszeni przekazać przeszło 180 grzywien srebra pochodzącego z wot ofiarnych złożonych przez wiernych. Wota te w myśl pierwszych planów miały stanowić ozdobę ołtarza. Fundator nie zapomniał o swym dziele, w testamencie uczulał swą rodzinę, aby ukończono kaplicę i należycie ją przyozdobiono. W tym miano wykonać złocenia kopuły, a także kraty dolne i epitafia poboczne, a z wierzchu przystojne kopuły pokrycie metalem jakimkolwiek trwałym – tak to nadmieniał w pozostawionym testamencie.
Ołtarz wykonany z hebanu, a srebrne figury Zebrzydowski zamówił w Augsburgu, zlecając rodzinie, aby do wspomnianych 180 grzywien dołożyli dalszych kilkaset.
Niestety wdowa wraz z córkami pozostały głuche na te prośby zmarłego. Kopułę kaplicy udało się przykryć żelazną blachą, a w środku ustawiono niezbyt okazały ołtarz. Srebro, które miało być spożytkowane na ozdoby, zostało zwrócone zakonnikom w 1673 r. Obecnie kaplica ma formę ośmioboku, ozdobiona jest ośmioma parami kolumn i pilastrów utrzymujących belkowanie. Dekoracja oddaje przemiany, jakim podlegała Kalwaria, wnętrze zdobią późnobarokowe stiuki. Dodatkowo umieszczono kartusze i wyobrażenia aniołków z wiązkami owoców i kartusze z wyobrażeniami świętych i aniołów. Przestrzeń pomiędzy stiukami wypełniają obrazy pędzla Antoniego Gramatyki z 1887 r.
W podziemiu kaplicy znajduje się grobowiec fundatorów założenia, Jana i Michała Zebrzydowskich, Magdaleny Czartoryskiej, Józefa Czartoryskiego, Józefa Klemensa Czartoryskiego. Bardzo osobiste słowa o tej kaplicy wypowiedział Jan Paweł II w czasie swej pamiętnej pielgrzymki do ojczyzny w 1979 r. – „Szczególnie ujmująca jest dyskrecja, z jaką Matka Boża mieszka w swoim sanktuarium. Właśnie, że mieszka w takiej bocznej kaplicy.”
Wnętrze Kaplicy
Kaplica Matki Bożej Kalwaryjskiej jest przykładem stylu barokowego oraz rokoko. Oznacza to między innymi bardzo rozbudowaną dekoracyjność, wielość elementów wystroju. Kaplica jest wysoka na dwadzieścia dwa metry, długa na dziewięć i szeroka na sześć.
Znajduje się tutaj ołtarz z obrazem Matki Bożej Kalwaryjskiej. Kaplicę wzniesioną na planie ośmiokąta wieńczy kopuła. Od wewnątrz na jej sklepieniu znajdują się malowidła i płaskorzeźby. Ściany zdobi kilkanaście płaskorzeźbionych postaci świętych i aniołów, kolumny, a także gabloty z wotami. Są to złote przedmioty ofiarowane przez wiernych.
Na wprost wejścia znajduje się ołtarz. Składa się on ze stołu oraz tak zwanej nastawy ołtarzowej. Jest to bogato zdobiona ściana z czarnego marmuru. Z prawej i lewej strony wyrzeźbiono w nim płaskie kolumny zwieńczone złoconymi ornamentami. Pośrodku tej ściany znajduje się białe obramowanie obrazu wykonane ze stiuku, czyli rodzaju gipsu.
Ma ono kształt chmur. Pośród nich unoszą się cztery anioły w postaci uskrzydlonych dzieci. Dwa z nich trzymają nad górną krawędzią obrazu złotą koronę. Nad nią biegnie złocony napis: „Pod Twoją obronę”, a jeszcze wyżej – złocona litera M otoczona złotymi promieniami.
W ścianach kaplicy, na prawo i na lewo od ołtarza, znajdują się po dwie wnęki, a w nich gabloty z wotami. Na bordowej tkaninie ułożono geometryczne wzory z setek złotych różańców, serc, krzyżyków, sznurów pereł. Pomiędzy wnękami wznoszą się po dwie okrągłe kolumny z beżowego piaskowca.
Wokół dolnego pasa sklepienia kopuły umieszczono osiem dużych okien. Ponad nimi sklepienie zdobią malowidła Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz pięciu aniołów. Aniołowie to smukli młodzieńcy w długich szatach i z dużymi skrzydłami. Malowidła otaczają białe płaskorzeźby w kształcie powyginanych liści, łodyg, a także postaci aniołów. Sklepienie kopuły pomalowane jest na złoty kolor.
Obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej
Obraz pochodzi z siedemnastego wieku. Jego autor jest nieznany. Namalowano go na płótnie olejnymi farbami. Płótno zostało naklejone na deskę. Obraz jest szeroki na pięćdziesiąt osiem centymetrów, wysoki na osiemdziesiąt. Dzieło przedstawia Marię – Matkę Bożą oraz Jezusa w wieku niemowlęcym. Postacie znajdują się na ciemnobrązowym, jednolitym tle. Marię ukazano do pasa. Stojący Jezus przytula się do jej prawego ramienia. Widoczny jest do wysokości ud.
Maria pochyla głowę w prawo, w stronę syna. Na głowie nosi delikatny, przejrzysty welon oraz zdobiony czerwony czepiec. Jego przednia część ma kształt półksiężyca okalającego brązowe włosy. Wzdłuż krawędzi czepca biegnie rząd białych pereł. Przytwierdzono do niego także drogie kamienie – zielone szmaragdy i czerwone rubiny. Otaczają je złote hafty w kształcie płatków kwiatów. Do dolnej krawędzi czepca przymocowany został rubinowy krzyżyk. Zwisa on nad lewym okiem Marii. Lewy kraniec ozdobiono czerwoną różyczką. Opromieniona blaskiem, pociągła twarz Matki Bożej ma gładkie czoło, regularne brwi, prosty nos. Duże, brązowe, pełne zadumy oczy spoglądają w prawą stronę. Czerwone usta mają wyrazisty kształt. Maria ubrana jest w prosty granatowy płaszcz z różową podszewką. Spod niego wyłania się czerwona suknia. Maria unosi lewą rękę ugiętą w łokciu. Zwrócona w stronę Jezusa dłoń o rozpostartych smukłych palcach znajduje się na wysokości klatki piersiowej Marii.
Pulchny Jezus jest półnagi. Jego brązowe włosy osłania czepiec niemal identyczny, jak ten noszony przez Marię. Różni się tym, że krzyżyk przytwierdzony jest do górnej krawędzi, a z prawego krańca zwisa ozdoba w kształcie kwiatka o złotych płatkach i szmaragdowym środku. Lewą ręką Jezus obejmuje szyję swojej matki. Pucołowatą twarz mocno wtula w policzek Marii. Lewą część jego twarzy przesłania prawa część twarzy Marii. Brązowe oko Jezusa wpatrzone jest w oblicze matki. Czerwone pełne usta rozchylają się. Prawą dłonią Jezus trzyma delikatnie krawędź płaszcza Marii. Jego biodra osłania zwiewna tkanina. Miękkimi fałdami opada w stronę ud.
Wzdłuż dolnego brzegu obrazu biegnie napis: „IMAGO B.M.V. CALVARIENSIS”.
Ten typ przedstawienia Matki Bożej i Jezusa nazywa się Eleusa. Ważne jest tutaj to, że Maria przytula policzek do policzka Dzieciątka. Obraz umieszczony w ołtarzu kaplicy Matki Bożej Kalwaryjskiej zawsze prezentowany jest w tak zwanej sukience. Jest to nakładka na obraz, ozdobiona haftami z kamieni szlachetnych, srebrnych i złotych nici. Nakładka ma otwory odsłaniające jedynie twarze i dłonie postaci na obrazie. Reszta jego powierzchni jest przesłonięta.
Wideo:
