Chór zakonny czyli dawna zakrystia i infirmeria

Przestrzeń za ołtarzem głównym zajmuje chór zakonny. Niegdyś była to część gmachu klasztornego, do kościoła włączono ją około połowy XVII w. Początkowo znajdowały się tam: zakrystia i jedno z ważniejszych pomieszczeń dla funkcjonowania każdego zgromadzenia, jakim była infirmeria czyli klasztorny szpital. Na marginesie warto nadmienić, że w jednym z XVII-wiecznych dzieł cała Kalwaria została przyrównana do swoistej apteki zawierającej bezcenne lekarstwa.

I tak gwardian Kalwarii o. Mikołaj ze Skarbimierza pisał: Miejsce kalwaryjskie jest jako apteka napełniona woniej męki Chrystusa Pana. Obaczysz tu rozmaite ingrediencje, które należą i tobie na lekarstwo dane jako krzyże, bicze, miotły, ciernie, gwoździe i inne instrumenta. Doznasz wielkiej woniej, gdy się na tym miejscu tym instrumentom przypatrywać będziesz. Warto za Jerzy Szablowskim wspomnieć, że izba szpitalna połączona była z prezbiterium oknem tak, aby chorzy ojcowie i bracia mogli uczestniczyć w nabożeństwach.

Przyciągające uwagę zakonne stalle w chórze

W chórze zakonnym uwagę przyciągają stalle przyozdobione scenami z życia NMP, wykonano je zdaniem części badaczy po roku 1632, natomiast wedle ostatnich badań ich powstanie należałoby przesunąć wstecz, do lat 20-tych XVII wieku. Starsza literatura przedmiotu uważała, że było to dzieło braci pracujących pod kierownictwem o. Teofila Berezy, renowacji ten zabytek poddano na przełomie XVIII i XIX w. Dokonał jej brat Jan Tuliński. Jak nadmienia wybitny znawca historii sztuki, Jan Samek, dekoracja stalli jest unikatowa, zostały bowiem przyozdobione aż 26 scenami z życia Matki Boskiej. Wyjątkowość stalli wynika między innymi z faktu, że są one jednymi z najstarszych takich zabytków zawierających sceny wielofiguralne. Jak podkreśla w swym studium Elżbieta Pytlarz, rzeźbiarze, sceny, jakimi przyozdabiali stalle, wzorowali na rycinach Hieronimusa Wieryxa z dzieła Hieronimusa Natalisa Evangelice Historiae Imagines. Stalle są dwurzędowe, przy czym dolne umieszczono bezpośrednio na posadzce, do górnych prowadzą dwa stopnie. I to właśnie nad tylnymi siedziskami umieszczono zaplecki bogato zdobione płaskorzeźbami ukazującymi sceny maryjne. Pomiędzy zapleckami w niewielkich wnękach umieszczono figury św. Franciszka i Matki Boskiej. Układ scen maryjnych, jak nadmienia Elżbieta Pytlarz, jest chronologiczny, patrząc od ołtarza w kierunku okna są to: Odrzucenie ofiary Joachima, Zwiastowanie Joachimowi, Spotkanie u Złotej Bramy, Narodziny Marii, Ofiarowanie Marii w świątyni, Zaślubiny Marii ze św.

Józefem, Zwiastowanie, Nawiedzenie, Pokłon pasterzy, Hołd Trzech Króli, Obrzezanie, Ucieczka do Egiptu, Adoracja Matki Bożej z Dzieciątkiem przez św. Franciszka i franciszkanów. Kolejna grupa usytuowana od okna prowadząca w stronę ołtarza to: Matka Boska błogosławiąca św. Franciszkowi, Powrót do Jerozolimy, Jezus nauczający w świątyni, Święta Rodzina przy pracy, Posiłek Świętej Rodziny, Wesele w Kanie Galilejskiej, Ukrzyżowanie, Chrystus Zmartwychwstały ukazujący się Maryi, Chrystus Zmartwychwstały ukazujący się Apostołom, Zaśnięcie Marii, Pogrzeb, Wniebowzięcie, Koronacja. Należy podkreślić, że ten złożony zabytek był wielokrotnie przemodelowywany. W świetle przeprowadzonych w 2010 r. prac konserwatorskich udowodniono, że zaplecki stalli zostały wyrzeźbione jako jedna całość. Kształt galeryjki był następnie przerabiany i docinany, dalsze zdobienia np. herby fundatorów, maszkarony czy aniołki są późniejsze. Z tyłu zaplecków udało się odkryć prócz daty (1617 in Augusto) także nazwiska Tomasz Barwinek Crac[oviensi], Sieciechowiensis, Tobias Pokorny, Alensa Crac[oviensi] oraz już inną ręką dopisano Anno Domini 1696 die 22 Mai. Stan zachowania nie pozwolił Elżbiecie Pytlarz na pełną identyfikację nazwisk i powiązanie ich z konkretnym warsztatem w Krakowie, mogli to być zakonnicy, ale zapewne nie z samej Kalwarii, bowiem próżno ich nazwisk szukać w kronice klasztornej.

Wspomniane wyżej osoby łączyć należy z wykonawcami, a datę z przebudową świątyni w czasach, kiedy schedę po Zebrzydowskich przejęli Czartoryscy. Ostatnie badania udowodniły starszy rodowód stall, należałoby je wiązać z wydarzeniami przebudowy chóru z 1624 r. Zapewne są one nawet wcześniejsze, albowiem w tym roku stalle zostały ustawione w innym układzie. Elżbieta Pytlarz dokonując szeregu porównań stylistycznych i analizując związek przedstawień ikonograficznych z przyznaniem przez papieża Pawła V bullą Splendor Paternae Gloriae (rok 1612) odpustu dla wiernych uczestniczących w nabożeństwie Męki Pańskiej przy kalwaryjskich stacjach, datuje stalle po roku 1612. Wnikliwa analiza zdobień pozwoliła jej powiązać cechy manieryzmu północnoeuropejskiego z obecnością przebywającego w Kalwarii w latach 1605-1617 Pawła Baudartha, któremu przecież Mikołaj Zebrzydowski powierzył zadanie realizacji i nadzoru nad budową pierwotnego kościoła. Być może Baudarth opracował plan zdobień zaplecków.

Nad stallami znajduje się galeryjka, podparta 10 kolumnami, ozdobiona balustradą i drewnianymi wazonami z kwiatonami. Warto także zwrócić uwagę na umieszczony na środku chóru pięknie zdobiony (intarsjowany) pulpit ze skrzynią na niezbędne do modlitwy księgi. Stalle i pulpit także pochodzą lat 30-tych XVII wieku. Należy nadmienić, że przestrzeń ta, będąca ukoronowaniem sacrum świątyni mieściła pod posadzką grobowiec, tam składano doczesne szczątki zakonników i co ważne, dobrodziejów konwentu. Taka praktyka istniała do 1784 roku.