Dębno – kościół św. Michała Archanioła.

Na północnej ścianie kościoła w Dębnie wisi niewielka prostokątna tablica, zawierająca wizerunek dwóch świętych; to kopia tak zwanej „deski z Dębna”, której oryginał znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie. Jesienią 1949 roku, w trakcie prowadzenia napraw sobót (zadaszonych podcieni) kościoła, natrafiono na deskę zawierającą malowane postacie dwóch świętych. Deska ta została wyjęta z sobót i postawiono ją na jednym z bocznych ołtarzy – to niewielka tablica, ma zaledwie 68,5 na 23,5 cm. Kilkanaście dni później kościół odwiedzili historycy sztuki, Tadeusz Dobrowolski i Józef Dutkiewicz, którzy natychmiast zwrócili uwagę na nieznane wcześniej malowidło. Uznali je za pozostałość po późnoromańskim obrazie z końca XIII wieku; dziś „święte z Dębna” datuje się nawet wcześniej, na lata siedemdziesiąte lub osiemdziesiąte XIII stulecia.
Dwie święte niewiasty ukazane w tym dziele są ubrane w tuniki i płaszcze, a w dłoniach trzymają palmy, czyli oznaki męczeństwa. Pozostałości po inskrypcjach nad głowami świętych pozwalają odczytać, że mamy tu do czynienia ze św. Katarzyną i św. Agnieszką. Z pewnością jest to fragment większej kompozycji – być może nastawy ołtarzowej, ukazującej święte (lub świętych) wokół tronującej Madonny z Dzieciątkiem.

Tablica z Dębna najczęściej jest określana jako zabytek późnoromański. Rzeczywiście, obraz zawiera cechy, które zwykliśmy wiązać ze stylem romańskim: postacie są ukazane w uproszczeniu, formy są płaskie i zgeometryzowane, a kształtuje je wyrazisty kontur.

Belka tęczowa stanowiła konstrukcyjne wzmocnienie tak zwanego łuku tęczowego, który wyznaczał granicę między nawą a prezbiterium. To ostatnie, będące miejscem modlitwy kapłana i ofiary mszy, było w średniowiecznych kościołach oddzielane od części dla wiernych za pomocą przegrody chórowej. Z dawnej tradycji umieszczania w środku kościoła ołtarza Świętego Krzyża wyłonił się natomiast zwyczaj umieszczania krucyfiksu na belce tęczowej.

Krucyfiks z belki tęczowej kościoła w Dębnie jest datowany na koniec XIV wieku, powstał zatem znacznie wcześniej, niż obecna świątynia. Niewykluczone, że jest on zachowanym elementem wyposażenia poprzedniego kościoła w Dębnie, jako że tutejsza parafia istniała już w 1. połowie XIV stulecia. Ukrzyżowany Chrystus ukazany został jako martwy: ma opuszczoną głowę i zamknięte oczy, a w Jego boku wyraźnie wyeksponowano krwawiącą ranę, którą oprawcy zadali Zbawicielowi już po śmierci. Krzyż, na którym wisi Chrystus, nie wygląda na prostą formę zbitą z belek, ale raczej ma kształt drzewa: ramiona rozchodzą się na boki pod lekkim kątem, niczym gałęzie, a cały krzyż jest zielony i pokryty wypustkami przypominającymi pąki. Ten krzyż ma formę zwaną „Drzewem Życia” (łac. Arbor Vitae). Średniowieczni autorzy przeciwstawiali drzewu krzyża rajskie drzewo: owo zakazane drzewo z raju przyniosło grzech i śmierć, zaś drzewo krzyża dało ludzkości życie i odkupienie. Koncepcja krzyża jako drzewa życia stała się szczególnie popularna od XIII wieku, w dużej mierze pod wpływem tekstów św. Bonawentury, który porównywał w swoich pismach krzyż Chrystusa do kwitnącego drzewa.

W kościele w Dębnie zachował się zespół unikatowych późnogotyckich elementów wyposażenia – należą do niego ambona, nakrywa na chrzcielnicę, ławka i tabernakulum. Nie jest to tabernakulum umieszczone w ołtarzu głównym, ale raczej drewniana szafka przeznaczona do umieszczenia na ścianie. W średniowieczu Hostię przechowywano początkowo w zakrystii, ewentualnie w „szafkach” ukrytych w ścianie prezbiterium; z czasem zaczęto budować ozdobne struktury, zwane sakramentariami. Nie były one jednak elementami nastawy ołtarzowej. Zmianę przyniosły postanowienia Soboru Trydenckiego (1545-1563); wedle posoborowych instrukcji, Najświętszy Sakrament powinien być przechowywany w tabernakulum umieszczonym w ołtarzu głównym.

Ołtarze boczne pochodzą z XVII wieku; w predelli tego przy ścianie północnej, obok nastrojowego przedstawienia Bożego Narodzenia, znajdziemy datę 1661 (nie zaś 1651, jak podają niektóre publikacje). Środkowa część ołtarza zawiera natomiast gotyckie figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz świętych Katarzyny, Barbary, Cecylii i Doroty z 2. ćwierci XV wieku. To pozostałości po tak zwanym Ołtarzu Czterech Dziewic, czyli nastawie, która w środkowej części zawierała wizerunek Madonny z Dzieciątkiem otoczonej przez cztery mniejsze figurki świętych dziewic (męczennic wczesnochrześcijańskich).

Ciekawostka: dzwonki.

W prezbiterium znajdują się stare dzwonki, potocznie zwane cymbałkami. Wątpliwe jest, aby pochodziły z czasów średniowiecznych, jak sugerują niektóre przewodniki (bardziej prawdopodobne wydaje się ich datowanie na przykład na XIX w.), a już z pewnością nie można ich datować na V wiek! Tymczasem taka właśnie informacja powtarza się w wielu publikacjach (zwłaszcza internetowych) o kościele w Dębnie. Prawdopodobnie źródłem tej pomyłki jest literówka: ktoś kiedyś musiał „zgubić” rzymską cyfrę X, przepisując dane z tekstu, który błędnie sugerował, że dzwonki te mogą pochodzić nawet z XV wieku.