Binarowa – kościół św. Michała Archanioła
Królewska wieś Binarowa, lokowana przez Kazimierza Wielkiego w 1348, miała swój kościół parafialny już w początkach XV wieku – był on drewniany i uległ zniszczeniu z końcem XV wieku (prawdopodobnie spłonął w 1493 r.). Obecny kościół wybudowano w konstrukcji zrębowej (czyli takiej, gdzie poziome bale składające się na ściany zachodzą na siebie w narożnikach „na zakładkę”, dzięki odpowiednim wycięciom – tak konstruowane budowle wznoszono bez użycia gwoździ) na przełomie XV i XVI wieku: składa się z prostokątnej nawy i węższego od niej prezbiterium zamkniętego trójbocznie, całość jest przykryta stropami, a w nawie pojawiają się tzw. zaskrzynienia (nadwieszone pod stopem przy ścianach bocznych przedłużone na nawę bale górnej części bocznych ścian prezbiterium). Wieża, wzniesiona od zachodu w konstrukcji słupowej w 1596 roku, jest najstarszą zachowaną tego typu dobudówką do drewnianego kościoła w Polsce (większość tego rodzaju wież wznoszono dopiero w XVII wieku).
W 1601 roku wykonano malowidła na zewnątrz, które później znalazły się pod szalunkiem. W latach 1641-1650 dobudowano kaplicę Aniołów Stróżów i chór muzyczny, a także powiększono okna i wykonano dekorację malarską. Prowadzone od końca XIX w. prace renowacyjne w kościele zakończyły się w 1908 roku decyzją o pokryciu świątyni blachą i szalunkiem pomalowanym na żółto, co zniekształciło i zeszpeciło zewnętrzny wygląd zabytku. Aby utrzymać ciężar blachy, we wnętrzu kościoła umieszczono arkady na filarach. Na przełomie XX i XXI wieku usunięto blachę, rekonstruując nakrycie wieży oraz przywracając gonty na dachu. W 2003 r. Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie odnaleźli w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego szkicownik Józefa Mehoffera z 1889 r, zawierający m.in. rysunek kościoła w Binarowej – dzięki temu wiemy, że rekonstrukcja zachodniej części kościoła została zrealizowana naprawdę trafnie. Również w 2003 roku kościół został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Ciekawostka – inskrypcje w kościele.
Skąd wiemy, kiedy następowały przebudowy i zmiany wystroju kościoła w Binarowej? Część dat znamy po prostu z inskrypcji zachowanych w samej budowli. Data 1596 została umieszczona na narożnym, południowo-zachodnim słupie wieżowym, kilkadziesiąt centymetrów nad poziomem podłogi – to wtedy powstała wieża.
Na zewnętrznej ścianie nawy w narożu południowo-wschodnim znaleziono wyrytą inskrypcję Pomalowano 1601; niewykluczone, że wówczas także dostawiono do ściany południowej kostnicę, wzmiankowaną jako „nowa” w źródłach z 1602 r. (ówczesne kostnice na przykościelnych cmentarzach były budynkami służącymi składowaniu kości wykopanych z ziemi w czasie składania nowych pochówków – po likwidacji cmentarzy w XIX wieku część tego typu budowli rozebrano). Na jednej z belek górnej części wieży wyryta została data 1646 oraz imię Mathias – zapewne cieśla o tym imieniu wówczas wykonał zwieńczenie wieży.
Wśród liter umieszczonych w późnogotyckiej dekoracji stropu można wyróżnić M, K i B – mogą to być inicjały artysty, którego w niektórych publikacjach określono w związku z tym mianem Monografisty MKB. Strop ten został udekorowany malowidłami patronowymi (czyli stworzonymi przy użyciu szablonów, zwanych patronami) w początkach XVI wieku. Na słupie dźwigającym chór muzyczny wyryto napis RESTAURATUM A.D. 1.6.4.1., oraz litery I. K. P. B., które mogą wskazywać na to, że główna część siedemnastowiecznych prac w kościele była realizowana z inicjatywy proboszcza binarowskiego, Jana Kaniowskiego (łac. Ioannes Kaniowski Plebanus Binaroviensis). Pod belką wieńczącą parapet chóru muzycznego widnieje napis COLORIBUS EXORNATUM FOELICITIER: ANNO DOMINI. 1643. MAY. 23. W prezbiterium natomiast znalazła się data 1650. W zakrystii wreszcie odnajdziemy datę 1670 oraz napis IGNI M PH B P B., co zapewne odnosi się do kolejnego tutejszego proboszcza, Ignacego Markowicza, bakałarza filozofii (łac. Ignatius Markowic Philosophiae Baccalaureus Plebanus Binaroviensis).
Wideo: