Cerkiew św. Michała Archanioła
w Brunarach Wyżnych

  

Cerkiew parafialna greckokatolicka św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych – obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki NMP Wniebowziętej

Brunary Wyżne lokowane zostały na prawie niemieckim przywilejem króla Kazimierz Wielkiego z 1335 roku, danym Danielowi Jaszkowi. Powtórna lokacja wsi, już na prawie wołoskim, miała miejsce w 1547 roku, dokumentem wystawionym przez biskupa Samuela Maciejowskiego Danielowi Jaśkowskiemu (potomkowi Daniela Jaszka). W 1641 roku biskup krakowski,Jakub Zadzik, potwierdził lokację, zatwierdzając jednocześnie Macieja Bodniewicza na prezbitera cerkwi w Brunarach, zezwalając mu na utrzymanie wikarego oraz przyłączając do parafii w Brunarach cerkwie w Piorunce i Czarnej. 

W 1647 cerkiew wzmiankowana jest w dekrecie starosty muszyńskiego, Wojciecha Bedleńskiego, rozsądzającego spór włościan z proboszczem. W latach 30. XX w. w archiwum cerkwi parafialnej przechowywane były metryki prowadzone od 1711 roku. Cerkiew służyła grekokatolikom do 1947 roku, kiedy w ramach akcji „Wisła” wysiedlono miejscową ludność na północne i zachodnie tereny Polski. W 1951 roku świątynię przejęła w użytkowanie rzymskokatolicka parafia Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Brunarach.

Istniejąca świątynia została zbudowana w XVIII wieku, na miejscu starszej. Jest drewniana, konstrukcji zrębowej, orientowana sanktuarium na wschód. Zaliczana jest do cerkwi typu zachodnio-łemkowskiego, z izbicową wieżą konstrukcji słupowej w zachodnim masywie. Obecny kształt budynku to efekt gruntownej przebudowy, która miała miejsce w latach 1830 – 1831. Do tego wydarzenia odnosi się cyrylicki napis na zachodniej ścianie sanktuarium, nad portalem carskich wrót, o treści: „TEN DOM BOŻY ROKU BOŻEGO 1830 ZA PANOWANIA NAJJAŚNIEJSZEGO DOBROCZYNNEGO I W CHRYSTUSIE ULUBIONEGO CESARZA FRANCISZKA I: ŚWIĘTOBLIWEGO POWSZECHNEGO SŁUGI ARCYBISKUPA PIUSA VIII – PAPIEŻA RZYMSKIEGO PRZEŚWIĘTEGO /…/” Świątynię znacznie wówczas powiększono. Mimo, że zachowała ona w ogólności charakterystyczny, trójdzielny, osiowy układ, znacznie wyróżnia się sylwetką na tle innych cerkwi w regionie. Jej bryła jest znacznie wydłużona horyzontalnie, jednak akcentowana trzema wydatnymi, barokowymi hełmami, o płynnej gradacji wysokości (rosnąco ku zachodowi), posadowionymi na brogowych (stożkowych) dachach z niskimi załomami. W zwieńczeniu krzyże kowalskiej roboty. Połacie dachowe nad sanktuarium i nawą oraz ściany wieży pokryte są gontem. Jej izbica i tzw. zachata u podstawy oraz wszystkie ściany cerkwi oszalowane pionowym deskowaniem.

Hełm na wieży pod blachą. Główne wejście do wnętrza od zachodu przez niewielki przedsionek – kruchtę. W elewacjach bocznych świątyni (pn. i pd.) po pięć okien, we wschodniej jedno. Wszystkie prostokątne, zamknięte łukiem, wielodzielne. W ścianach starszej części świątyni powiększone w 1830 roku. Najobszerniejszą częścią świątyni jest nawa, do której w wyniku rozbudowy włączone zostało XVIII. wieczne sanktuarium (wysokość zrębu jego ścian zrównana została wówczas z nawą). Do tego korpusu przybudowano nieco niższe, wydłużone sanktuarium, które w zamkniętej trójbocznie, wschodniej części mieści zakrystię (osobne wejście do niej od południa). Wewnątrz sanktuarium od zakrystii oddzielone jest prostą, zrębową ścianą z portalem. Przy zachodniej ścianie babińca chór śpiewaczy, wsparty na parze masywnych kolumn, ozdobionych rzeźbiarskim motywem winnej latorośli. Istotną zmianą konstrukcyjną dokonaną przy rozbudowie świątyni było zastąpienie zrębowych sklepień nad głównymi pomieszczeniami płaskimi stropami deskowymi, z fasetą u podstawy. W bogatym wyposażeniu świątyni zabytki XVII – pocz. XX w., m.in. ikonostas, prestoł, ołtarze – kioty, ambona, malowidła ścienne, ikony, naczynia i sprzęty liturgiczne. Teren cerkiewny otoczony jest murkiem z dzikiego kamienia, z dwoma sklepionymi bramkami o gontowych daszkach od strony zachodniej.

 

Wideo: